BỘ 10 Chuyên đề chuyên sâu bồi dưỡng ngữ văn 12 ÔN THI TỐT NGHIỆP THPT QUỐC GIA được soạn dưới dạng file word gồm 10 FILE trang. Các bạn xem và tải chuyên đề chuyên sâu bồi dưỡng ngữ văn 12 về ở dưới.
HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT (LƯU QUANG VŨ)
I. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Tác giả
- Lưu Quang Vũ (1948- 1988).
- Quê gốc: thành phố Đà Nẵng, sinh tại Hạ Hòa - Phú Thọ.
- Gia đình: trí thức (cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, nên thiên hướng và năng khiếu nghệ thuật của ông đã sớm bộc lộ từ nhỏ).
- Lưu Quang Vũ không chỉ là một hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch trường những năm tám mươi của thế kỉ XX mà còn được coi là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại. Với khả năng sáng tạo phi thường, chỉ trong bảy, tám năm, ông đã sáng tác khoảng 50 kịch bản và hầu hết trong số đó đều đã được trình diễn, đạt giải (Sống mãi tuổi 17; Nàng Xi-ta; Nếu anh không đốt lửa; Lời thề thứ 9; Khoảnh khắc và vô tận; Tôi và chúng ta; Hồn Trương Ba, da hàng thịt…).
- Đặc điểm kịch Lưu Quang Vũ:
+ Thể hiện cuộc sống đầy ắp suy tư, mang nặng triết lí về lẽ sống và giá trị cuộc sống của con người trước những biến động và hoàn cảnh xã hội phức tạp.
+ Hấp dẫn chủ yếu bằng xung đột trong cách sống và quan niệm sống, qua đó khẳng định khát vọng hoàn thiện nhân cách con người.
=> Lưu Quang Vũ xứng đáng là một trong những nghệ sĩ tiên phong, tài năng trong công cuộc đổi mới của văn học Việt Nam sau năm 1975.
2. Tác phẩm
2.1. Hoàn cảnh ra đời
- Hồn Trương Ba, da hàng thịt được Lưu Quang Vũ sáng tác năm 1981, ra mắt công chúng năm 1984.
- Vở kịch ra đời trong hoàn cảnh xã hội có nhiều biến động mạnh mẽ:
+ Ngọn gió của không khí đổi mới tư duy, ý thức dân chủ trong đời sống xã hội đã ùa vào văn học. Hiện thực được phản ánh giờ đây phải có tính đa diện, đa chiều. Số phận con người, vấn đề cá nhân được khám phá đầy đủ hơn, sâu sắc hơn.
+ Văn học tham gia vào cuộc đối thoại trực tiếp trong bầu không khí dân chủ với công chúng về những vấn đề nóng bỏng của đời sống hôm nay. Đấu tranh tiêu cực trở thành cảm hứng nhiệt thành của nhiều cây bút.
→ Nguồn cảm hứng để Lưu Quang Vũ sáng tác vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt.
2. Nguồn gốc của vở kịch và sự sáng tạo của tác giả Lưu Quang Vũ
- Nguồn gốc: Vở kịch được sáng tác dựa trên một cốt truyện dân gian:
Ngày xưa, có một người tên là Trương Ba, còn trẻ tuổi nhưng đánh cờ tướng rất giỏi. Nước cờ của anh dễ thường thiên hạ không có người nào địch nổi. Tiếng đồn vang khắp nước, sang đến tận Giang Nam. Buổi ấy, ở Trung Quốc, có ông Kỵ Như cũng nổi tiếng cao cờ. Khi nghe tiếng Trương Ba, Kỵ Như liền khăn gói sang Nam tìm đến nhà địch thủ. Hai người đọ tài nhau. Đến ván thứ ba, Trương Ba dồn Kỵ Như vào thế bí. Thấy đối phương vò đầu suy nghĩ, Trương Ba kiêu hãnh bảo: Nước cờ này dù có Đế Thích xuống đây cũng không thể gỡ nổi. Đế Thích là thần cờ ở thiên đình, bỗng nghe câu nói hỗn xược của Trương Ba xúc phạm đến mình, liền cưỡi mây xuống trần, mách cho Kỵ Như mấy nước, Kỵ Như thắng. Đế Thích yêu mến Trương Ba. Thấy anh khẩn khoản muốn học nước cờ của mình, Đế Thích bảo anh: “Ta thấy nhà ngươi có bụng chân thành, vậy ta cho một bó hương này, mỗi lần cần đến ta thì thắp lên một cây, ta sẽ xuống”. Nói đoạn, cưỡi mây bay lên trời.
Từ đó, Trương Ba thỉnh thoảng lại dọn cờ mời Đế Thích xuống chơi. Hai bên rất tương đắc. Nhưng một hôm, Trương Ba bị chết đột ngột. Sau khi chôn cất chồng, người vợ dọn dẹp nhà cửa, thấy có nén hương giắt ở mái nhà, chị ta lấy xuống đốt lên cắm trước bàn thờ chồng. Đế Thích liền xuống, hỏi thăm thì Trương Ba đã chết rồi. Thương tiếc Trương Ba, Đế Thích làm cho hồn Trương Ba sống lại trong xác anh hàng thịt vừa mới chết.
Nói chuyện trong nhà người hàng thịt lúc đó, mọi người đang xúm quanh linh sàng khóc lóc kể lể thì tự nhiên thấy người chết ngồi nhỏm dậy, đi thẳng một mạch về nhà Trương Ba. Vợ Trương Ba thấy người hàng thịt, biết là thần Đế Thích đã làm cho chồng mình sống lại, mừng rỡ đón vào.. Vợ người hàng thịt cũng chạy theo níu lấy chồng. Đôi bên cãi cọ nhau, cuối cùng biến thành cuộc đấu khẩu rất kịch liệt. Xóm làng không biết phân xử ra sao, đành đem việc đó lên quan.
Quan sai đem một con lợn vào công đường cho anh hàng thịt mổ, nhưng anh ta lúng túng không biết làm thế nào cả. Quan lại sai mấy người giỏi cờ vào tỉ thí với người hàng thịt thì không ngờ, người đó đi những nước cờ rất cao không ai địch nổi. Quan bèn phán cho về nhà Trương Ba. Vì thế mới có câu “ Hồn Trương Ba, da hàng thịt”. (Theo Nguyễn Đổng Chi, Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam).
- Sáng tạo: Trong truyện dân gian, nhân vật Trương Ba được sống yên ổn trong thân xác anh hàng thịt. Truyện dân gian đề cao linh hồn, tuyệt đối hóa linh hồn, không để ý đến mối quan hệ giữa thể xác và linh hồn. Còn trong vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ thì nhân vật Trương Ba phải sống trong nỗi đau khổ, giày vò khi bị rơi vào nghịch cảnh “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo”. Điểm kết thúc của truyện dân gian lại là khởi đầu của những mâu thuẫn cơ bản trong vở kịch của Lưu Quang Vũ. Từ đó, tác giả gửi tới người đọc thông điệp: thể xác và linh hồn có quan hệ hữu cơ với nhau; con người không thể chỉ sống bằng thể xác, mà phải luôn luôn đấu tranh với bản thân để có sự thống nhất hài hòa giữa linh hồn và thể xác, hướng tới một lối sống cao thượng, vươn tới một nhân cách hoàn thiện.
→ Lưu Quang Vũ đã thổi vào tích xưa một luồng gió mới. Kịch bản của ông không đơn thuần là chuyện vay mượn xác – tái sinh. Đặt vấn đề về lẽ sống con người qua nỗi khổ “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo”, qua mâu thuẫn giữa linh hồn (thanh cao) và thể xác (phàm tục), vở kịch đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, có ý nghĩa tư tưởng, triết lí và nhân sinh sâu sắc.
2.3. Tóm tắt
Vở kịch gồm 7 cảnh:
Cảnh I: Nam Tào, Bắc Đẩu và Đế Thích trên thiên đình
Nam Tào, Bắc Đẩu ngồi làm công việc điểm tên những người phải chết trong một ngày. Đế Thích, tiên cờ muốn tỏ ý muốn xuống hạ giới tìm người đánh cờ cho vui. Vì vội đi dự tiệc ở dinh Thái Thượng Lão Quân, Nam Tào vội gạch bừa một người có tên là Trương Ba.
Cảnh II: Trương Ba (vốn là một người rất cao cờ) đang chăm vườn và trò chuyện cùng vợ và cháu gái, con trai, con dâu thì Trưởng Hoạt đến chơi cờ. Lúc Trưởng Hoạt rơi vào thế bí, Trương Ba rung đùi phán: “Thế cờ này họa có Đế Thích mới gỡ nổi”. Đế Thích nghe có người nhắc đến tên mình liền xuất hiện, giúp Trưởng Hoạt gỡ thế cờ. Trước khi về trời, Đế Thích đưa cho Trương ba mấy nén hương và dạy cách sử dụng khi cần gặp mình. Sau đó, Trương Ba đột ngột qua đời.
Cảnh III: Cảnh Thiên đình
Nam Tào, Bắc Đẩu và Đế Thích đang trò chuyện thì vợ Trương Ba lên (Bà vô tình thắp ba nén hương của Đế Thích). Khi biết chuyện Nam Tào gạch ẩu tên chồng, vợ Trương Ba đòi trả mạng sống cho chồng mình. Đế Thích khuyên Nam Tào, Bắc Đẩu sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt mới chết để sống lại.
Cảnh IV: Nhà người hàng thịt
Xác anh hàng thịt đã nằm trong quan tài bỗng đội nắp quan tài lên, đòi về nhà Trương Ba, không chịu ở lại nhà hàng thịt. Mọi người lúc đầu ngỡ ngàng, sau đó đành chấp nhận để anh hàng thịt về theo vợ Trương Ba vì sự thật trong thể xác anh hàng thịt đúng là có hồn Trương Ba.
Cảnh V: Mọi rắc rối cho hồn Trương Ba phải mượn xác hàng thịt bắt đầu xảy ra: Lí trưởng nhân cơ hội sách nhiễu khiến con trai Trương Ba phải hối lộ mới được lí trưởng cho phép: Trương Ba phải ở nhà hàng thịt đến nửa đêm mới được về nhà mình.
Cảnh VI: Nhà người hàng thịt
Đêm đã khuya, Hồn Trương Ba giúp chị hàng thịt mổ lợn, pha thịt xong, chuẩn bị về thì vợ hàng thịt mời cơm rượu và định giữ lại. Hồn Trương Ba bị thể xác xui khiến, lúc đầu định xuôi theo, nhưng rồi vượt qua phút lưỡng lự, gỡ tay chị ta, trở về nhà.
